တၢ်လၢ ယံာ်ထၢ COVID န့ၣ် မ့ၢ်တၢ်မနုၤလဲၣ်?
ပှၤလၢအဘၣ်ဂာ်ဒီး COVID-19 တဖၣ်အတၢ်ဆါပနီၣ်ကအိၣ်ဒံးဒီး ယံာ်ထၢ-တၢ်ဒိၣ်ဘၣ်တဖၣ်ပိာ်ထွဲထီၣ်၀ဲ ဒၣ်အတၢ်ဘၣ်ဂာ်န့ၣ် တၢ်ကိးအီၤလၢ “ယံာ်ထၢ COVID” မ့တမ့ၢ် “တလၢ-COVID တၢ်ဆါပနီၣ်ဖှိၣ်” န့ၣ် လီၤ. ဘၣ်ဃးဒီး ယံာ်ထၢ COVID လၢတၢ်တသ့ၣ်ညါအီၤဘၣ်န့ၣ်အိၣ်၀ဲဒၣ် အါမးန့ၣ်လီၤ. ပဆဲးမၤလိအါ ထီၣ်ဒံး၀ဲဒၣ်ဒံး ဒ်တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါဘၣ်ဃးဒီး ယံာ်ထၢ COVID အိၣ်ဒံး၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
ယံာ်ထၢ COVID တၢ်ဆါက့ၢ်ပနီၣ်တဖၣ်
ပှၤကညီလၢအိၣ်ဒီး ယံာ်ထၢ COVID တဖၣ် အဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲဒၣ်တၢ်ဆါပနီၣ်အါမံၤလၢအလီၤဆီလိာ်သးလၢ အယံာ်၀ဲ အနွံ, အလါ မ့တမ့ၢ် အနံၣ်သ့၀ဲဒၣ်ဖဲဘၣ်ဂာ်ဒီၤတၢ်ဆါဃၢ်၀ံၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဆါက့ၢ်ပနီၣ်တဖၣ်အံၤပာ်ဃုာ်၀ဲဒဘၣ်ဆၣ် တၢ်တပာ်ပနီၣ်အီၤလၢ-
- တူၢ်ဘၣ်လီၤဘှံး, လီၤဆီဒၣ်ဖဲနီၢ်သးဒီးနီၢ်ခိထဲးဂံၢ်ထဲးဘါ၀ံၤ
- တၢ်လိၤကိၢ်
- တၢ်ကသါကီခဲ
- တၢ်ကူး
- သးနါပှၢ်ဆါ
- တၢ်နါနၢ ဒီး/မ့တမ့ၢ် တၢ်အရီၢ် ဆီတလဲ
- ဆိကမိၣ်တၢ် မ့တမ့ၢ် သးစၢၢ်စၢတၢ်ကီၢ် မ့တမ့ၢ် “ခိၣ်နူာ်တယူၤ”
- တၢ်ခိၣ်ဆါ
- ဟၢဖၢဆါ
- ပိာ်မုၣ်လၢ်လါဟဲတၢ်ဆီတလဲ
မတၤလၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ် ယံာ်ထၢ COVID သ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ?
ပှၤလၢအဘၣ်ဂာ်ဒီး COVID-19 တဖၣ်န့ၣ် အဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲၣ်ယံာ်ထၢ COVID သ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်သ့ၣ်တ ဖၣ်အံၤညီနုၢ်ပှၤလၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲဒၣ် COVID-19 တၢ်ဆါပနီၣ်တဖၣ်လၢအနးတၣ်ဖၣ် လီၤလီၤဆီဆီလၢ အဘၣ်ထီၣ်၀ဲဒၣ်တၢ်ဆါဟံၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤလၢအလဲၤခီဖျိဘၣ်၀ဲဒၣ် လိၤညိးထီၣ်တၢ်ဆါပနီၣ်ပာ်ဖှိၣ်တဖၣ်ဖဲအဒိးန့ၢ် ဘၣ်၀ဲဒၣ် COVID-19 တၢ်ဆါဘၣ်ဂာတီၢ်ခါ မ့တမ့ၢ် အလီၢ်ခံတဖၣ် အတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အိၣ်၀ဲ ဒၣ်အါလၢကဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID သ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. ပိာ်မုၣ်, ပှၤသးပှၢ်, ပှၤကညီလၢအိၣ်ဒီးဆူၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်ဒီး ပှၤလၢအတ ဆဲးဘၣ်ကသံၣ်တဖၣ်လၢဂၤလၢ အကဒိးန့ၢ်ဘၣ် ယံာ်ထၢ COVID သ့န့ၣ်လီၤ. ပှၤကညီလၢ အဒိးန့ၢ်ဘၣ် COVID-19 တၢ်ဆါအဘျီဧါတဖၣ် အိၣ်ဒီးတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အါလၢ အကဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲဒ ယံာ်ထၢ COVID သ့န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဒီသဒၢ ယံာ်ထၢ COVID
တၢ်ဒီသဒၢ၀ဲဒၣ် COVID-19 တၢ်ဘၣ်ဂာ်န့ၣ်မ့ၢ်ကျဲအဂ့ၤကျဲကတၢၢ်လၢ ကဒီသဒၢ၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒီသဒၢလီၤကစၢ်သးဒီး ပှၤဂုၤဂၤတဖၣ်ဆူ COVID-19 ခီဖျိတၢ်သံစု, တၢ်ကၤဘၢမဲာ်လၢပှၤအါဂၤကျါ, တၢ်အိၣ်လၢဟံၣ်ဖဲဆိက့အဆၢကတီၢ်, ဒီးဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢဒီးဘူ စထၢၣ်လၢတၢ်အုၣ်ကီၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ပှၤလၢအဆဲးဘၣ်ကသံၣ်ဒီသဒၢတဂၤလၢ်လၢ်လၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ်ဒံး၀ဲဒၣ် COVID-19 တၢ်ဆါန့ၣ်လၢအကဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID န့ၣ်စှၤ၀ဲဒၣ်ဒိၣ်န့ၣ်ဒံးပှၤတဆဲးဘၣ်ကသံၣ်ဒီသဒၢတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
မၤလိအါထီၣ်ဘၣ်ဃးဒီးတၢ်ဆဲးကသံၣ်ဒီသဒၢလၢ COVID-19 အဂီၢ်
တၢ်ဃုမၤကွၢ် ယံာ်ထၢ COVID
အကီၢ်ဒိၣ်မးလၢတၢ်ကဃုမၤကွၢ်ထံၣ်န့ၢ်၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဆါက့ၢ်ပနီၣ်တဖၣ်အံၤကီဒိၣ်မးလၢ တၢ်ကရှဲပၠး၀ဲဒၣ် ပှၤဆါတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်ဃုကွၢ်တၢ်မၤကွၢ်အလီၢ် မ့တမ့ၢ် တၢ်ကွၢ်၀ဲဒၣ်တၢ်ဆါအဂီၢ်လၢ တၢ်ကဃုန့ၢ်တၢ်ဆါန့ၣ် တအိၣ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ပှၤဆါမ့ၢ်ဒိးန့ၢ်ဘၣ် ယံာ်ထၢ COVID သနာ်က့န့ၣ် ကသံၣ်ကသီတၢ်မၤကွၢ်သ့ၣ်တဖၣ်န့ၣ် အဒုးဖျါ၀ဲဒၣ်အဆၢသ့ဒၣ်ထဲမုၢ်ဆ့ၣ်မုၢ်ဂီၤန့ၣ်လီၤ.
ပှၤလၢအပာ်ဖျါထီၣ်၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID တၢ်ဆါက့ၢ်ပနီၣ်တဖၣ်န့ၣ် COVID-19 တၢ်ဆါပနီၣ်တဖၣ်တအိၣ်ဖျါဘၣ်ဒီး အတမၤကွၢ်၀ဲဒၣ် COVID-19 တၢ်ဆါဘၣ်ဖဲအ၀ဲသ့ၣ်ဆိက့အခီၣ်ထံးခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်၀ဲအံၤကီဒိၣ်မးလၢတၢ်ကပာ်ဂၢၢ်ပာ်ကျၢၤ၀ဲဒၣ် COVID-19 ဒီးလၢတၢ်ကဒီသဒၢ မ့တမ့ၢ် မၤနီၢ်ကွံာ်၀ဲဒၣ်တၢ်မၤကွၢ်၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID န့ၣ်လီၤ. အရ့ဒိၣ်ဒိၣ်မးလၢ နကမၤကွၢ်ဘၣ်နသးလၢ COVID-19 ဖဲနတူၢ်ဘၣ်ဆိကတၢၢ်လၢနဆိက့လၢအကမၤစၢၤနၤလၢ ယံာ်ထၢ COVID တၢ်ဆါအတၢ်မၤကွၢ်လၢလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.
ပှၤဆါအတၢ်နဲၣ်ကျဲ- တၢ်ကွၢ်ထွဲဆူၣ်ချ့ကသံၣ်သရၣ်အတၢ်သ့ၣ်နံၤဖးသီလၢ ဒိးန့ၢ်ဘၣ်-COVID တၢ်အိၣ်သးတဖၣ် (အိၣ်လၢအဲကလံးကျိာ်)
ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီၢ်လၢအိၣ်ပၤစၢၤဒီးအသီ
COVID-19 တၢ်ဘၣ်ဂာ်အံၤအမၤဘၣ်ဒိ၀ဲဒၣ် ပမိၢ်ပှၢ်က့ၢ်ဂီၤတဘျုးမံၤဒီး အဒုးအိၣ်ထီၣ်၀ဲဒၣ်နီၢ်ခိဂံၢ်ြတီဆၢလၢအကစၢ်တၢ်အိၣ်သးလၢ အမ့ၢ်နီၢ်၀ံၢ်ခံတၢ်အိၣ်သးလၢ ယံာ်ထၢ COVID သ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. နီၢ်ခိဂံၢ်ြတီဆၢအိၣ်ထီၣ်လၢအကစၢ်တၢ်အိၣ်သး ဟဲကဲထီၣ်၀ဲဒၣ်သ့ဖဲ နီၢ်ခိဂံၢ်ြတီဆၢအဒုးညိးထီၣ်၀ဲဒၣ်မိၢ်ပှၢ် မ့တမ့ၢ် ထူၣ်ညါဟးဂီၤလၢအမၤဘၣ်ဒိ၀ဲဒၣ် နီၢ်ခိမိၢ်ပှၢ်န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲအံၤအခီပညီမ့ၢ် ပှၤလၢအိၣ်ဒီး COVID-19 တဖၣ်အဂီၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဘၣ်ယိၣ်လၢအသီဟဲအိၣ်ထီၣ်သ့၀ဲဒၣ် ဒ်အမ့ၢ်၀ဲဒၣ် ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါတဖၣ် မ့တမ့ၢ် သးတၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ. ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအအိၣ်ပၤစၢၤလၢညါဒ်အမ့ၢ်၀ဲဒၣ် ဆံၣ်ဆၢတၢ်ဆါဒီးသးတၢ်ဆါန့ၣ် အနးထီၣ်၀ဲဒၣ်သ့ဖဲအဘၣ်ဂာ်ဒီး COVID-19 တၢ်ဆါ၀ံၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.
ယံာ်ထၢ COVID ဒီးက့ၢ်ဂီၤကွဲၤတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်တဖၣ်
ယံာ်ထၢ COVID အံၤအဒုးကဲထီၣ်၀ဲဒၣ်၀ဲဒၣ် နီၢ်ခိဒီးနီၢ်သးက့ၢ်ဂီၤကွဲဒီး ဘၣ်တၢ်ပာ်ပနီၣ်အီၤလၢ Americans with Disabilities Act (ADA, အမဲရကၤလၢအိၣ်ဒီး က့ၢ်ဂီၤကွဲအတၢ်သိၣ်တၢ်သီ)န့ၣ်လီၤ. ပှၤကညီလၢအိၣ်ဒီး ယံာ်ထၢ COVID တဖၣ်န့ၣ် အိၣ်ဒီးသဲစးတၢ်ဘျၢအတၢ်ဒီသ ဒၢလၢအမ့ၢ်၀ဲဒၣ် တၢ်ကွၢ်တလိးပှၤက့ၢ်ကွဲၤန့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်န့ၣ်အိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယာ်လၢအိၣ်ဒီးဂ့ၢ်ကျိၤလၢအဘၣ်ထွဲဒီး မုၢ်ကျိၤ၀ဲၤကွၢ်, ကီၢ်စဲၣ်, လီၢ်က၀ီၤပဒိၣ်လၢအကဘၣ်ရဲၣ်ကျဲၤန့ၢ်တၢ်လၢပပှၤအိၣ်ဒီး ယံာ်ထၢ COVID တၢ်ပာ်ပနီၣ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဟံစုနဲၣ်ကျဲၤလၢ “ယံာ်ထၢ COVID” ဒ်အမ့ၢ်၀ဲဒၣ်က့ၢ်ကွဲၤလၢ ADA အဖီလာ် (အိၣ်ထဲအဲလံးကျိာ်)
ယံာ်ထၢ COVID ဒီး တၢ်အိၣ်ဒီးဟုးသး
ပှၤအိၣ်ဒီးဟုးသး မ့တမ့ၢ် ပှၤလၢအိၣ်ထီၣ်ဒးဟုးသးသီတဖၣ်န့ၣ် လီၤဂာ်လၢအကဆိက့၀ဲဒၣ်နးနးလၢ COVID-19 အဃိသ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. COVID-19 အဒုးအိၣ်ထီၣ်၀ဲဒၣ်တၢ်ဂ့ၢ်ပိာ်ထွဲထီၣ်၀ဲဒၣ်တဖၣ်လၢ အမၤဘၣ်ဒိ၀ဲဒၣ်တၢ်အိၣ်ထီၣ်ဒီးဟုးသး မ့တမ့ၢ် ဖိသ့ၣ်၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်ဃးဒီး ယံာ်ထၢ COVID အမၤဘၣ်ဒိ၀ဲဒၣ်ဟုသးကယံာ်ထဲလဲၣ်န့ၣ်တသ့ၣ်ညါအီၤဘၣ်န့ၣ်အိၣ်၀ဲဒၣ်အါမးန့ၣ်လီၤ. National Institutes of Health (NIH, ထံကီၢ်ဆူၣ်ချ့အကရၢ) (အိၣ်လၢအဲကလံးကျိာ်) အကမၤ၀ဲဒၣ် 4 နံၣ်တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါဘၣ်ဃးဒီးယံာ်တၢ်ဒိဘၣ်လၢ COVID-19 အဃိလၢပှၤပိာ်မုၣ်လၢအဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲဒၣ် COVID-19 ဖဲအိၣ်ဒီးဟုးသးအကတီၢ်, ဒီးအိၣ်ဖျဲၣ်၀ံၤလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.
ယံာ်ထၢ COVID ဒီး သးစၢ်
သးစၢ်တဖၣ်စ့ၢ်ကီးဆိက့၀ဲဒၣ်လၢ ယံာ်ထၢ COVID အဃိသ့၀ဲဒၣ်န့ၣ်လီၤ. သးစၢ်တဖၣ်လဲၤခီဖျိဘၣ်၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID တၢ်ဆါက့ၢ်ပနီၣ် တဖၣ်ဒ်အမ့ၢ်၀ဲဒၣ် တၢ်သူၣ်လီၤဘှံးသးလီၤတီၤဒီး တၢ်သးစၢၢ်စၢကီလၢ အကဘၣ်ဂုၤကျဲၤစၢး၀ဲဒၣ်သပှၢ်ကတၢၢ်လၢအက ပာ်ဖှိၣ်မၤသကိးတၢ်လၢ ကၠိဒီး တၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤအဂုၤဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. ဖသၣ်လၢအနီၢ်ဆံးတဖၣ် လၢအကဒုးနဲၣ်ဖျါထီၣ်၀ဲဒၣ်အတၢ်ဆါပနီၣ်တဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ် ကကီ၀ဲဒၣ် န့ၣ်လီၤ.
ဖိသၣ်လၢအိၣ်ဒီး ယံာ်ထၢ COVID တဖၣ်န့ၣ်အကြၢးဒိးန့ၢ်ဘၣ်၀ဲဒၣ် တၢ်ကူၣ်ဘၣ်သ့ၣ်လီၤဆီ, တၢ်ဒီသဒၢ မ့တမ့ၢ် တၢ်ဖံးစၢၤမၤစၢၤအိၣ်လၢ ကီၢ်ဆၢဖှိၣ်သဲစးတၢ်ဘျၢ 2 ဘီန့ၣ်လီၤ (အိၣ်လၢအဲကလံးကျိာ်)
တၢ်ဆဲးန့ၢ်၀ဲဒၣ်သးစၢ်တၢ်ဖၣ်ကသံၣ်ဒီသဒၢခီၣ်ဆၢ COVID-19 န့ၣ်မ့ၢ်၀ဲကျဲလၢအဂ့ၤကတၢၢ်လၢကဒီသဒၢ၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID လၢသးစၢ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
မၤလိအါထီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဆဲးန့ၢ်ပှၤသးစၢ်ကသံၣ်ဒီသဒၢ.
ကသံၣ်သရၣ်အတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤတဖၣ်
- တၢ်ကူဆါ- တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါအါထီၣ်၀ဲဒၣ် COVID လၢတၢ်ကမၤဆူၣ်ထီၣ်၀ဲဒၣ်တၢ်ကူ (အိၣ်လၢအဲကလံးကျိာ်) National Institutes of Health (NIH) လၢအကမၤဘၣ်လိာ်ဖှိာ်ဒ့၀ဲဒၣ်၀ဲဒၣ် ယံာ်ထၢ COVID တၢ်ဃုသ့ၣ်ညါဂီၢ်.
- ဘၣ်-COVID ၀ံၤတၢ်အိၣ်သးတဖၣ်- တၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤလၢကသံၣ်သရၣ်ကွၢ်ထွဲတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အဂီၢ် (အိၣ်လၢအဲကလံးကျိာ်): တၢ်ကွၢ်ကဒါက့ၤ်ကသံၣ်သရၣ်ကွၢ်ထွဲတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ လၢဘၣ်တဒုးအိၣ်ထီၣ်အီၤလၢ Centers For Disease Control and Prevention (CDC, တၢ်ပၢဆှၢ၀ဲတၢ်ဆါဒီးတၢ်ဒီသဒၢတၢ်ဆါအ၀ဲၤလီၢ်).
- ဘၣ်-COVID ၀ံၤတၢ်အိၣ်သးတဖၣ်- CDC စဲအ့ၣ် (အိၣ်လၢအဲကလံးကျိာ်) တၢ်ကွဲးကျၢၢ်တံၢ်၀ဲယံာ်ထၢ COVID အစဲအ့ၣ်ဒီး ဆူၣ်ချ့တၢ် ကူၣ်လိာ်တၢၢ်ပီၢ်သကိးဘၣ်ထွဲဒီး ဘၣ်-COVID ၀ံၤတၢ်အိၣ်သးတဖၣ်တၢ်ဘျးစဲ.